De uitvoering: Hoe steekt het in elkaar?

De Dorpspomp koopt gas uit het Beerta veld en verkoopt het als CNG. De winst van de onderneming gaat naar de omwonenden. Het project gaat alleen door als zij het willen.

Het Beerta gasveld
De NAM heeft het gasveld in 1991 ontdekt met een proefboring aan de Akkers. De put staat er nog en kan in principe morgen gas produceren. Het veld bevat ongeveer 0,2 BCM aardgas, dat is ruim 10.000 keer minder dan in het Groningen gasveld (2900 BCM). Hiermee is het te klein om een pijplijn te bekostigen om het gas af te voeren, en het ligt al ruim 25 jaar braak.

Het veld heeft een oppervlakte van ongeveer 125 ha, en een langgerekte vorm met een maximale afmeting van 3 km noord-zuid (van de put aan de Akkers tot ongeveer een halve kilometer ten zuiden van de A7) en 900 m oost-west (over de lengte van de Beersterplas). De maximale hoogte is iets minder dan 20 m, op een diepte van 3200 m. Het bestaat uit zandsteen met een porositeit van ongeveer 12% (minder dan van baksteen). Het aardgas zit in de poriën van de zandsteen, onder een druk van bijna 400 bar. Het bevat minder dan 3% stikstof en is dus zogenaamd hoog-calorisch H-gas, en heeft een hogere energie-inhoud dan het standaard Nederlandse gas (L-gas). Het is daarmee zeer geschikt voor CNG. Omdat CNG in cilinders per vrachtwagen wordt afgevoerd, hoef je geen pijplijn aan te leggen. In Beerta zou het gaan om ongeveer 2 volle vrachtwagens per dag die vertrekken van de locatie aan de Akkers.

Gasbehandeling
Het aardgas in een gasveld staat onder hoge druk, dus als je de afsluiter (kraan) open draait, gaat het gas stromen. Dan zit er nog wat water(damp) in, en misschien wat zand. Eerst moet het zand er uit, dan het water. Dit gaat met een kleinschalige en stille installatie met weinig bewegende onderdelen. Ook moet er een stofje bij dat aardgas zijn typische geurtje geeft - aardgas is van zichzelf geurloos en dat is niet veilig. Dan is het gas klaar voor gebruik als CNG, het hoeft niet (of minder) gecomprimeerd te worden, want het staat al onder druk.

Wat is CNG?
CNG staat voor Compressed Natural Gas, oftewel gecomprimeerd (samengeperst) aardgas. Van alle fossiele brandstoffen is gas de goedkoopste en de schoonste. Omdat het gas tot 250 bar wordt samengeperst (dat is 250x de luchtdruk), kan er 250 keer meer gas in de tank. Het CNG gaat in en aparte gastank (niet dezelfde als voor LPG) en de auto moet daarvoor omgebouwd worden. Maar er zijn ook heel veel modellen fabrieksklaar te krijgen, vooral Duitse en Italiaanse merken. CNG is geschikt voor zowel benzine- als dieselmotoren. Voor vrachtwagens en bussen worden ook motoren gebouwd die alleen op gas draaien. Kijk op de site van ANWB voor meer informatie over alternatieve brandstoffen.

Op ongeveer 150 tankstations in Nederland kan je CNG tanken. Het kost nu iets meer dan 1 euro per kg (kilo), en dat brengt je ongeveer even ver als een liter diesel. In Italië, Oostenrijk en Duitsland bijvoorbeeld is het gebruik van CNG veel verder ontwikkeld, net als in veel landen buiten Europa. Hoewel CNG gewoon (samengedrukt) aardgas is, kan het net zo goed gemaakt worden uit het hernieuwbare biogas. Marktleiders in CNG zijn PitPoint, en OrangeGas (met een station in Zuidbroek).

Het transport – de ‘virtual pipeline’
Hat gas gaat per vrachtwagen van het gasveld naar het tankstation. In de gaswereld heet dit de ‘virtual pipeline’ (zie het plaatje rechts bovenaan de pagina). Bij de locatie aan de Akkers staat het ‘mother filling station’ met de gasbehandeling. Hier wordt het gas gedroogd en onder druk in de cilinders op de vrachtwagen gestopt. De trailer rijdt dan naar het ‘daughter filling station’, waar het CNG van de trailer naar de gastank van auto of bus gaat.

Een voorbeeld uit Amerika
Een vergelijkbaar project bestaat niet in Nederland, en waarschijnlijk ook niet in Europa. Maar wel in Amerika. In de staat North Dakota wordt aardolie gewonnen waarbij ook aardgas vrij komt. Omdat er geen pijpleiding ligt voor dit gas, wordt het afgefakkeld. Dit is verspilling en bovendien slecht voor het milieu. Er zijn ondernemingen die hier wat aan doen, en zij gebruiken de virtual pipeline om het gas te verkopen als CNG en zo diesel te vervangen. Voorbeelden zijn General Electric, het Noorse staatsbedrijf Statoil, en de lokale ondernemingen Blaise Energy en Ferus, en onderaan deze pagina staat een filmpje. In Beerta is het technisch eenvoudiger dan in North Dakota omdat het gas niet (of veel minder) gecomprimeerd hoeft te worden.

Aardbevingen
Het gas Groningse gas mag veel geld hebben opgeleverd, in de provincie zelf heeft het vooral schade en zorgen gebracht. Dat geldt ook voor Beerta. Nieuwe gaswinning roept weerstand op en mensen zullen zich zorgen maken over bodemdaling, aardbevingen en schade.

Ervaring en onderzoek leren dat grote gasvelden zwaardere aardbevingen veroorzaken dan kleine en dat hoge productie leidt tot meer aardbevingen per jaar dan lage. Het gasveld in Beerta is heel klein (ongeveer 0,2 BCM) en zal een lage productie hebben (ongeveer 10.000 m3 per dag, oftewel 0,004 BCM per jaar). Garanties zijn er niet, maar de kans op schade door aardbevingen is daarmee echt heel erg klein.

H-gas en L-gas
Gas uit het Groningen veld bevat ongeveer 14% stikstof naast het hoofdbestanddeel methaan. Stikstof brandt niet en daarom bevat het gas minder energie per kg. Het is zogenaamd L-gas (met de L van laag-calorisch). Gas uit andere velden bevat maximaal een paar procent stikstof en bevat dus meer energie per kg (ongeveer 20% meer). Het wordt H-gas genoemd (met de H van hoog-calorisch). Tankstations in Nederland verkopen CNG van L-gas. De Dorpspomp wil CNG aanbieden van H-gas, voor de prijs van L-gas. Dat komt dus neer op een korting van 20% per gereden kilometer.

De verkoop
In 2015 was diesel goed voor 57% van het energieverbruik van het wegverkeer, en benzine voor 41%. Dan volgen lpg met 2%, aardgas (CNG) met 0,3%, en elektriciteit met 0,07% (bron: CBS). Probleem van CNG is de verkrijgbaarheid, je kan het lang niet overal tanken. En daarom rijden er weinig mensen op. Om deze patstelling te doorbreken is het belangrijk dat de Dorpspomp vaste afnemers vindt. Omdat aardgas schoon en goedkoop is, en bussen meer dan genoeg ruimte hebben voor de gascilinders, is het Openbaar Vervoer een uitstekende bestemming voor het gas. Het is toch te gek voor woorden dat elders in Nederland wel bussen op Gronings gas rijden, en dat we daar in Groningen dure en vieze diesel voor importeren.

In december 2019 begint een nieuwe 10-jarige concessie voor het busvervoer in Groningen en Drenthe. Dat is een goede gelegenheid om over te stappen van diesel op gas van de Dorpspomp. Het mes snijdt aan 3 kanten: het is goed voor het milieu, goed voor de portemonnee, en goed voor het dorp.

Wat zijn de marges voor de Dorpspomp?
Inkoop
In Nederland koopt Gasterra het gas dat de NAM (of een andere operator) in het netwerk van de Gasunie stopt. Gasterra betaalt hiervoor een ‘marktconform’ bedrag. De laatste 2 jaar lag dit bedrag op ongeveer 25 cent per kg (de NAM draagt dit geld weer grotendeels af aan de staat). Stel dat de Dorpspomp het gas voor deze marktconforme prijs van de NAM koopt.

Verkoop
De Dorpspomp zal het CNG verkopen tegen een prijs ongeveer 10% onder de prijs aan de Nederlandse pomp. De kosten zijn immers lager en het moet aantrekkelijk zijn om dit lokale CNG te tanken. Bovendien is het Beerta gas rijker en rijd je er per kg 20% verder mee dan op gewoon CNG. De totale korting die de Dorpspomp biedt is dus ruim 30% en kost het 95 ct per kg. Na afdracht van BTW en energiebelasting blijft daar 57 ct van over.

Kosten en winst
De marge wordt dus ongeveer 30 ct/kg. Hieruit moeten de kosten worden betaald, zoals de investeringen en het transport per trailer. Hoe meer je verkoopt, hoe lager de kosten per kg. Voldoende afzet is dus belangrijk. Als de afzet onvoldoende is, en de geschatte winst lager is dan € 100,000 per jaar, is het project niet levensvatbaar en gaat het niet door.

Op welke brandstof rijd je het schoonst?
Rijden op CNG is schoner dan op elke andere fossiele brandstof (diesel, benzine, LPG), zowel wat betreft CO2 (klimaat) als giftige uitlaatgassen (gezondheid). Alleen elektriciteit en waterstof geven minder vervuiling aan de uitlaat. Maar elektriciteit en waterstof moeten ook gemaakt worden en dat kost energie. Die energie komt nu uit gas en kolen, en voor maar 13% uit hernieuwbare bronnen. Natuurlijk moet die 13% uiteindelijk naar 100%. Maar zolang het nog niet zover is, worden er voor elke extra laadbeurt gewoon meer kolen en gas verbrand. En als al het wegverkeer op elektriciteit zou rijden, zou de elektriciteitsvraag bijna 40% groter zijn dan nu. Voor een eerlijke vergelijking moet je hier rekening mee houden.

Op welke brandstof rijd je het goedkoopst?
In het algemeen is rijden op CNG het goedkoopst, hoewel dit natuurlijk afhankelijk is van de auto en de afstand die je rijdt. De tabel hieronder geeft de kosten van de auto zelf (afschrijving), de motorrijtuigenbelasting (MRB) en de kosten van de brandstof. Als voorbeeld is een VW Golf genomen, omdat die voor alle brandstoffen fabrieksklaar te koop is. De typen zijn zo gekozen dat de prestaties zoveel mogelijk dezelfde zijn voor de verschillende brandstoffen. De elektrische variant is verreweg het duurst in aanschaf, benzine het goedkoopst. De MRB is het hoogst voor de diesels, en gratis voor elektrische auto’s. Over de brandstof betaal je naast BTW ook nog accijns (benzine, diesel) of energiebelasting (CNG, elektriciteit). Auto’s op waterstof zijn nauwelijks te krijgen, tanken kan bijna nergens en is heel duur, en waterstof staat dus niet in de tabel.

1 Nieuwprijs inclusief BTW, BPM (er is geen BPM voor elektrische auto’s) en ‘kosten rijklaar maken’.
2 Totaal ‘gecombineerd’ verbruik volgens fabrikant (dus te optimistisch).
3 Prijs brandstof aan de pomp (oktober 2017), en elektriciteit thuis (laden buitenshuis is de helft duurder). Alles inclusief belasting.
4 Motorrijtuigenbelasting (2017) voor een personenauto van genoemd type in de provincie Groningen.
5 Jaarlijkse kosten van brandstof, belasting en afschrijving, dus exclusief onderhoud en verzekering.

Wat is aardgas?
Aardgas is een fossiel gas uit de diepe (- 3km) ondergrond en bestaat voornamelijk uit methaan. Bij verbranding van methaan ontstaat behalve warmte (energie) ook water en kooldioxide. Dit kooldioxide draagt bij aan het broeikaseffect en de opwarming van de aarde, maar aardgas geeft minder kooldioxide per hoeveelheid energie dan andere fossiele brandstoffen. Omdat aardgas en gezuiverd biogas beide grotendeels uit methaan bestaan, zijn ze onderling uitwisselbaar. Dit maakt de overstap van fossiel aardgas naar het hernieuwbare biogas makkelijk.

Wat is biogas?
Biogas is de hernieuwbare vervanger van aardgas en het draagt niet bij aan de opwarming van de aarde. Boeren en afvalverwerkers maken biogas door vergisting van organisch afval. Het bestaat voor ongeveer 50-70% uit methaan, de rest is voornamelijk kooldioxide (CO2). De kooldioxide uit biogas draagt niet bij aan de verhoging van de CO2 concentratie in de atmosfeer en dus ook niet aan het broeikaseffect. Dit klinkt misschien gek, maar het zit zo. Tijdens hun groei nemen de plantjes evenveel CO2 op uit de atmosfeer als later bij de vergisting en bij de verbranding weer vrijkomen. En als de plantresten niet worden gebruikt om biogas te maken, worden ze net zo goed verteerd tot kooldioxide. Dan kan je er dus beter eerst biogas van maken en daar wat nuttigs mee doen. In 2016 dekte biogas iets minder dan 1% van het Nederlandse gasverbruik.

Wat zijn LPG en LNG dan?
LPG staat voor Liquefied Petroleum Gas (vloeibaar gemaakt aardoliegas). Dit is een mengsel van propaan en butaan dat vloeibaar wordt gemaakt door het onder druk te brengen (ongeveer 8 bar). In de auto is er een speciale LPG tank voor nodig en dan kan een benzinemotor er op draaien.
LNG staat voor Liquefied Natural Gas (vloeibaar gemaakt aardgas). Door aardgas (of gezuiverd biogas) te koelen tot -163°C wordt het vloeibaar. LNG wordt gebruikt om aardgas over lange afstanden over zee te transporteren, en in toenemende mate ook als brandstof voor scheepvaart en vrachtwagens. LNG kan je ook maken van biogas, en dan noem je het LBG.